Mercan (takı)

Cilalanmış kırmızı mercan parçaları

Çin işi mercan heykelcik

Mercan küpeler

Kırmızı mercan takı yapmak için kullanılan özellikle Akdeniz'de bulunan özel kırmızı renkte bir mercan yani coralliidae (Corallium rubrum Linnaeus, 1758) türüdür. Kırmızı mercan denizaltinda küçük yapraksız kırmızı renkli bir metre yükseklikte küçük dalları olan bir çalıya benzer. Rengi çok sıcak kırmızımsı pembe ile çok koyu bir kırmızı arasında değişebilir. Bu koyu kırmızı bazen 'mercan rengi' adıyla anılır. Kırmızı mercanın relatif özkütlesi 3,86 olup Mohs sertlik skalası'na göre sertliği 3,5'dur. Kırmızı mercanın yaşayan satıh tarafı normal olarak kırmızıdır ve nadiren beyaz olur ve bu yaşayan satıh bir koyu kırmızı renkli kireç taşından oluşmuş bir dallı budaklı şekilli nüve üstündedir ve bu yaşamayan nüve takı, boncuk veya heykelcik yapmak için kullanılır. Parlaklığı ve çok koyu ve değişmez rengi dolayısıyla kırmızı mercan takı yapmak için ta antik çağlardan beri kullanılmıştır. Halen de takı olarak tercih edilir bir madde olarak kullanılmaktadır.

Mercan takılar eski Mısır ve diğer tarih öncesi mezarlarda bulunmuştur. Klasik edebiyatta geçer; Romalı şair Ovid kırmızı mercanı Perseus'un başını keşmis olduğu Gorgon'dan akan kanların o Medusa'nın bakışları ile taşlaşmasından oluştuğunu tanımlar. Pliny MÖ 1. yüzyılda Akdeniz'den Hindistan'a mercan ihraç edildiğini yazmaktadır. Romalılar mercanın çocukları kem gözden koruduğuna inanırlar ve mercandan çocuk boncukları ve takıları kullanırlardı. Ayrıca mercanın sağlıklı etkileri olduğuna inanırlar; öğütülmüş mercanı yılan ve akrep sokmasına karşı ilaç olarak kullanırlar ve bazı hastalıkların mercanın renk değiştirmesi suretiyle teşhis edilebileceğini sanırlardı. Hindistan'da ise antik Vedik astroloji'ye göre kırmızı mercan Merih gezegeni ile bağlantılıydı.

Kırmızı mercan Akdeniz'de 10 ile 300 metre derinlikte ve karanlıkta deniz mağaralarında veya üzerinde sarkan kayalar bulunan alanlarda düz olan denizaltı sathında yaşar. Yüzyıllardır taki ve heykelcik yapma için kullanıldığı için artık sığlarda çok az bulunmakta ve 1 metreden uzun ve 30 kgm'dan büyük kırmızı mercanlar bulunmamaktadır. Son iki yüzyılda özellikle Korsika, Sardinya, Tunus ve az olarak Hırvatistan açıklarında dalgıçlar tarafından bulunup su yüzüne çıkarılmaktadır.

Akdeniz kırmızı mercanı, sıcak okyanuslarda bulunan sert mercanlara nazaran, kesmek ve kazmak için daha uygun yumuşaklıktadır ve içinde çatlak ve delikcikler bulunmadığı için küçük bibloların, takıların ve boncukların yapılmasına çok elverişlidir. Geleneksel olarak Avrupa'da tanınmış olarak mercandan takı ve heykelciklerin yapılma merkezi İtalya'da Napoli şehri yakınında bulunan Torre de Greco şehridir.

Mercan takılar veya heykelcikler yapılması şu aşamalardan geçer:

• Dalgıçlarin çıkarmış olduğu dallı mercan parçaları önce beyazlaştıcı ile yıkanır.
• Sonra su ile soğutulan döner yuvarlak testereler ile ince kesitlere kesilir ve bu kesitler zımparadan geçirilip keskin kısımlar düzleştirilir.
• Bu kesitler özel dişçi aletlerine benzeyen matkaplar, ufak testereler, keskiler, zımparalama, cilalama aletleri ile vasıflı deneyimli ustalar tarafından şekillendirilirler. Bu sırada kesit kurutulmaz; işlenmekte iken devamlı olarak ıslak tutulur.
• Takı veya heykelcik ortaya çıkartıldıktan sonra terabantinle karışık zeytinyağı ile boyanıp ve yumuşak bezlerle cilanalıp mercana has özel bir parıltı kazanır.